برخي اسامي محل به توركي همراه با معني آنها
آلين٫ آلينجا[آلن٫ آلنجه]: جبهه مقابل٫ ميدان (از ريشه "آلان" تركى به معنى ميدان). در اسامى "آلين قالا" . در ايران و آذربايجان و آسياى صغير به نامهاى "آلين قالا" و "آلينجا قالا" بسيار برخورد مىشود.
آغاج [آغاش٫ آقاج٫ آقاش]: درخت. در اسامى "قره آغاج", "آرمود آقاشلو".....
آرپا: در "آرپادره" ( دره جو).
اوجاق٫ اجاق: آتشگاه. ريشه كلمه از "اود" به معنى آتش٫ اصل آن اوداق=اود+آق.
ايچ: درون و قسمت تويى٫ نهانى.
ايل: طائفه٫ مردم. در نام "ايل چپان" ("ائل چاپان")
بالا: كوچك. در اسامى "عظيم بالا"....
باش: سر٫ اصلى و عمده. در اسامى "باش گل" به معنى درياچه و استخر اصلى.
بايير [باير]: به معنى زمين ناهموار مورب٫ از ريشه عربى. در اسامى "قره باير", "سارى باير"....
بوز:[بز]: رنگ خاكسترى٫ خاكى روشن. در اسامى "بزجه"٫ "بزچه لو".
" بگنمك" به معنى دوست داشتنى و محبوب.
بولاق [بولاغ٫ بلاق٫ بلاغ]: چشمه آب. در اسامى "آغ بولاغ٫" (يعنى سفيد چشمه) "قره بلاغ" (يعنى سياه چشمه), هاشم بلاغى, "ياستى بلاغ" (چشمه صاف و هموار), "قرخ بلاغ"=" قيرخ بولاق", (يعنى چهل چشمه), "بش بلاغ" (پنج چشمه), "قورو بولاغ" (يعنى چشمه خشك), "ملا بلاغى"٫ "ساوه چاى بلاغ"٫ "فاطمه بولاغى"٫" شاه بلاغ".....
بى [بيگ٫ باى]: به معنى ثروتمند٫ شوهر٫ مسئول٫ مافوق٫ رتبه اى ادارى و نظامى در دول ترك .... در اسامى "بيگلر"٫ " مراد بيگلو "٫ "-بيگ"....
بزولچين: "بيزوولوچين=بيزوو+لو+چين"=صاحب گوساله. "بيزوو" فرم آذرى "بوزاغى" قديم است.
داش [تاش]: سنگ٫ سنگى. در اسامى "داش تپه", "قره داش"٫ "قلعه قرا داش"٫ "داشلوجه" (داشلىجا به معنى سنگلاخ)٫ "داش بلاغ" (به معنى چشمه سنگى)....
دام [تام]: ساختمان٫ بنا. در اسامى "آقجه دام" (بناى سفيد).
داراق [درق]: به معنى جدا و پخش كننده٫ شانه٫ از مصدر "داراماق". مجازا راه فرعى و مالرو كه ازراه اصلى جدا مىشود.
ديزه [تيز-ديز]: جاى بلند و مرتفع. به صورت "دژ" به زبان فارسى داخل شده است. در نام "ديزچى".
تپه: از كلمات مشترك بين زبانهاى اورال آلتايى و هند و اروپايى. در اسامى "داش تپه", "قارا تپه"= "قره تپه"٫ "قاباق تپه" (تپه كدو)٫ "اوچ تپه"٫ "حاج تپه"٫....
تورپاق [توپراق]: خاك٫ خشك. در اسامى "قراتورپاق"...
تولكو [تولكى]: روباه. در تولكى تپه (تپه روباه)
خان: همريشه با عناوين و رتبه هاى "خاقان"٫ "قاآن" و غيره٫ بزرگ٫ محترم٫ سركرده٫ سلطان٫ ارباب ...... برخى آنرا از منشا چينى دانسته اند. در اسامى "بالا خانلو"٫ "قويجوق خان "٫ "خان كندى"٫ "خان آباد"٫ "خان چايى"....
-جا ,جه: پسوند قيد حالت. "آقجه دام", "آغجا كند"= "آقجه كند "," دورجه" (آرام٫ زلال), "ينگه جه" (نو٫ تازه) ٫ "قيزيلجه قشلاق (قشلاق سرخ)٫ "داشلوجه" (سنگلاخ٫ سنگى) ٫ "شورجه" (شورزار)٫ "ياريمجه باغ"٫" آغجه مزار"٫ "آقجه خرابه"٫ "بزجه"٫ "بزچه لو" ....
-جيق٫ جوق: ادات تصغير. "قالاجيق= قلعه جوق"( قلعه كوچك), "قويجوق خان",....
چناقچى: "چاناق" به معنى ظرف ٫كاسه ٫ بشقاب... وارد زبان فارسى شده است.
چاريق [چارق٫ چرخ]: نوعى پاپوش. از زبان تركى به زبان فارسى وارد شده است. در اسامى "چرخلو"....
چاپاق [چپق]: از ريشه "چاپماق". به معنى چيزى كه بسيار سريع و تند حركت مىكند ويا روان مىشود. در "چپقلو". (همچنين در نام "ايل چپان").
چه٫ جه: ادات تصغير. "قلعه چه", "گلجه"(استخر كوچك)...
چى: معادل "چين" در "قمچى آباد"٫ "بزولچين" (بيزوولوچين =بيزوو + لو + چين = صاحب گوساله) ٫ "سورتچين".
كند: روستا. محتملا از زبان سغدى. در اسامى "قليج كندى" (ده خلج ها), "آغجا كند"= "آقجه كند".....
كيشى: مرد و انسان. در نام كوه "كيشى اولدوره ن=انسان كش٫ مردافكن)
گديك [گدوك]: گردنه.
گؤك: آسمان٫ آبى٫ سرسبز. دراسامى "گؤك باغى"....
گؤل [گل]: درياچه٫ استخر. در اسامى "باش گؤل", "گؤل باشى", "گلجه"٫ "كل گلى چاى" ="كل گؤلو چايى" (رودخانه درياچه كل)٫ "گلجه"....
گونلو: از "گؤن" (چرم)+لو به معنى لباس چرمى ويا از آفتاب "گون"+لو به معنى آفتابگير.
-لر: پسوند جمع. در " بيگلر"٫" شيخلر"....
-لو: ادات نسبيت . معادل "اولوس" در تركى غربى. پس از نام گروهها به معنى خلق و قوم است. در نامهاى "مورانلو", "قانقانلو", "آغيزلو"٫ "تورپاقلو", "سولو دره", "آرمود آقاشلو" ," بيانلو"٫ "سيچانلو"٫ "بالاخانلو٫" چپقلو"٫ "خليفه لو" "قشلاق چرخلو"٫ "ولىجانلو" "مراد بيگلو"٫"بزچه لو"....
قالا [قله٫ قلعه]: از ريشه تركى "قالقا" به معنى سپر و حفاظ. در اسامى "آلين قالا"٫ "كوه قره قلعه"," قلعه جه"٫ "قلعه قرا داش", "قالاجيق"=" قلعه جوق" (يعنى قلعه كوچك), "قره قلعه"(يعنى قلعه مستحكم)٫ "سايين قلا" (قلعه مهم و ارجمند)٫.....
قارپيز [قارپوز]: خربزه. در نام "قارپوز آباد" ("قارپيز اووا"=كشتزار خربزه).
قامچى [قمچى]: به معنى شلاق و چوبكى كه "قام"ها٫ روحانيون "شامان" با آن در مراسم دينى تركها بر طبلها مىكوبيده اند. در نام "قمچى آباد".
قافلانكوه: "قافلان" ويا "قاپلان" به معنى پلنگ است. (-"لان" محتملا از ريشه چينى "لونگ" به معنى اژدها است كه در نام هاى بىشمار حيوانات به تركى موجود است: "ايلان"٫" جئيلان-جئيران"٫ "سيرتلان"٫ "كوهئيلان" ٫ "قافلان" ٫ "قولان"٫ "ترلان".....)
مورانلو: به معنى رودخانه٫ معادل "چاى" تركى. در اسامى "قشلاق مورانلو".
قيشلاق [قشلاق]: فصل سرد ويا محل گذراندن موسم سرد. از اين معنى دوم مجازا پادگان (كه سربازان زمستان را در آنجا بسر مىبردند). در اسامى "قشلاق مورانلو", "قشلاق قارا"٫ "قيزيلجه قشلاق"٫" قشلاق چرخلو"٫" قشلاق بشارت"...
قازان [قزان]: از مصدر "قازانماق" به معنى شخصى كه پيروز است. در نام "قزانداغى" در تاكستان.
قيزيل [قزل]: سرخ. در اسامى "قيزيل قيه"(صخره سرخ)٫ "قيزيل اوزن"(رودخانه سرخ)٫" قيزيلجه قشلاق".....
قورو [قورى]: خشك. در اسامى "قورو بولاغ"..
قولو [قلى]: از ريشه "قول" به معنى اسير٫ بنده و خدمت كننده (از اين ريشه "قوللوق" = خدمت). در اسامى "يازار قلى"....
قويو:[قويى] چاه. در اسم "آق قويو".
قويجوق: "قوى" به معنى بستر دره و شكاف. "جوق" پسوند تصغير است. در"قويجوق خان " .
قايا [قيه]: صخره. در اسامى "گديك قيه سى" (صخره گردنه), "قايالوخ"٫ (صخره زار)٫ "قيزيل قيه"٫(صخره سرخ)٫ "ارمنى قيه سى" ٫ "قره قيه"(صخره سياه).....
قاينارجا [غينرجه]: آب زيرزمينى خودجوش. از مصدر "قايناماق"(جوشيدن).
سايين [صايين]: به معنى زيبا و با ارزش و مهم. در" صايين قلعه" به معنى قلعه مهم.
ساتيق [ستق]: فرم آرخاييك آن "سالتيق" ويا "سارتيق" (ريشه كلمه سلجوق). به معنى آزاد٫ رها٫ بيعانه....
سونقور [سنقر٫ سونقار]: نوعى باز است كه از انواع ديگر بازها درشت تر و قوى تر است.در نام "سنقرآباد" به معنى جلگه سونقور.
سورو [سورى]: گله. در نام "سورى داغ".
"سورتچين". از مصدر "سورمك" به معنى راندن٫ مراقبت٫ پادويى...مجازا چوپانى كه گله را به ييلاق مىبرد.
سارو: زرد. در اسامى "سارو دره", "سارو باير"....
ساريجلو: "سارى+جا+لى=سارى+جه+لو"٫ ويا "سارى+جالو=صارى +چالى" به معنى بوته ها وشاخه هاى زرد.
سو: آب٫ باريكه آب٫ رود. "سولو دره"(دره پر آب)٫ " شيرين سو"....
سينك: مگس. از مصدر "سينمك" به معنى نشست كردن و هضم شدن.
ياريم: از ريشه "يارماق" به معنى دو نيم كردن. در نام "ياريمجه باغ" . "ياريمجا" نوعى خوراك است كه نصف آن از آرد و نصف ديگر آن از پنير و يا "قيمه" است ("قيمه" هم كلمه اى تركى است).
ينگى : فرم آرخائيك "يئنى" به معنى نو٫ تازه. در اسامى "ينگى جك" ٫ "ينگى كهريز"...
ينگه: از ريشه "يئنى" فوق (يئنى +گه) مجازا به معنى زن برادر٫ عمو ويا دايى. در اسامى "ينگه جه".
ياماق [يمق] : از ريشه "ياماماق" تركى به معنى بخيه و رفو كردن٫ كمك نمودن...يكى از معانى قديم "ياماق" ياور٫ كمك كننده و معاون است.
ياغچين: "ياغ" (از ريشه "ياغ" تركى به معنى نزديك شدن٫ ريشه كلمه فعلى "ياخين" است)+ "چين" . به معنى كسى ويا چيزى كه نزديك ويا مجاوراست.
يام: اسب و حيوان "چاپار" ومحل استقرار آنها. در اسامى "يام چشمه"....("چاپار" هم كلمه اى تركى است).
ياناق[يناق]: از "ياناق" به معنى شعله (از "يانماق")٫ گونه ويا از "يوناق" به معنى محل شستشو (از "يوماق")
يايلاق [ييلاق]: فصل گرم ويا محل گذراندان موسم گرم و خنك. در " تخت ييلاق"...
يولاق [يلق]: باريكه راه٫ راه كوچك.
يابى[يابو ]: اسب كوچك سوارى. در اسم "يابولى"٫ (صاحب يابو).
و اسامى بسيار ديگر مانند قره قورتان٫ قارياتان و يندرباش.....
آغ [آق٫ آغجا٫ آقجا٫ آغجه٫ آقجه] : سفيد٫ كم شمار٫ كم تراكم. مثالهايى از اسامى جغرافيايى شهرستان سنقر و... آق داغ به معنى كوه سفيد (كم تراكم) است. آغ بولاغ, آق قويو (يعنى چاه سفيد), آقجه دام (يعنى ساختمان سفيد), آغجا قيه (يعنى صخره سپيد) ٫ آقجاكند (ده سفيد)٫ آغ كهريز٫ آق مير, آق بابا....
داغ [داق٫ تاق٫ تاغ] : كوه. مثالهايى از اسامى جغرافيايى شهرستان سنقر و... : آقداغ=آق داغ , جرن داغ (كوه آهوى زرد), قوشا داغ(جفت كوه) , تكين داغ (كوه شاهزاده), قازان داغ (كوه قازان=پيروز)٫ سورى داغ (كوه گله)....
چاي: رودخانه. مثالهايى از اسامى جغرافيايى شهرستان سنقر و...: ساوه چاى٫ چاى بلاغ (رود چشمه), ميانچاى سنقرچاي
قارا[قرا٫ خره ٫ قره:] سياه٫ متراكم٫ قوى و انبوه. . مثالهايى از اسامى جغرافيايى شهرستان سنقر و...: قارارود, خره رود ٫ قره بلاغ, قره داش, قارا تپه, قره تپه,كوه قره قلعه, قره آغاج, قره باير, قشلاق قارا٫ قلعه قرا داش, قره قلعه٫ قره چنگول٫ قره كوسه لر٫ قره باغ٫قره قرقان٫ قره تيره٫ قره ياتاق٫ كوه قره ميل.....
آوه٫ [اويا٫ اووا٫ يووا] : در كلمه آوه رود و نيز نامهاى بسيار مختوم به آباد. اوبا و يا اووا در تركى قديم به معنى محل زندگى٫ جلگه٫ مرغزار٫ دشت باز و غيره بوده است. اين كلمه در زبانهاى تركى به شكل“iy. ey. oy. uy. Iay. yuy. ev. oba وجود دارد. بسيارى از نامهاى جغرافى آذربايجان و خراسان و ايران كه متاسفانه از طرف فرهنگستان زبان فارسى به خطا به شكل ختم شده به "آباد" ثبت شده اند٫ در واقع به اوبا-اوواى تركى(uwa٫ oba/uba٫-wa, -oa, va, -uo٫ ) ختم مىشده اند. كلمه يووا در تركى (به معنى لانه ) نيز با اوبا همريشه مىباشد.
قالي: ضخيم و كلفت. كلمه قالين تركى (+ن: پسوند تاكيد) از اين كلمه ريشه مىگيرد.
منجق:[ مينجيق٫ بنجق٫ بونجوق٫ مونجوق] دانه هاى سنگهاى قيمتى٫ چنين دانه هايى (و نيز ناخن شير و ...) كه بر پرچمها (توغها) ويا طبق باورهاى تركى براى جلوگيرى از چشم زدن به دم اسب بسته مىشد. پرچمهايى كه داراى چنين سنگهاى قيمتى ويا دانه هايى بوده اند.
ساوه: [ساو-سابو ٫ ساوا] به معنى زدن٫ كوبيدن و دفع كردن است.(ريشه كلمات تركى امروزين ساواش٫ سووماق٫ سوووشماق...سوورماق).سابير ويا ساوار همچنين نام اقوامى از تركان باستانخزر ٫ كومان٫ اوقور و بولغار و...و نام شخص نيز بوده است. همچنين ساو- چاو با بسط معنى از دفع و پخش كردن به معنى شان٫ شهرت٫ صدا و پيغام ...نيز مىباشد. كه به اين معنى اخير در نامهاى سبلان=ساو آلان و تركيب سوز سوو باقى مانده است.
نظرات شما عزیزان:
